Αρχάγγελος Μιχαήλ Τρυπιώτης - Ένας ιδιαίτερος ναός στην εντός των τειχών Λευκωσία.
Η ενορία του Τρυπιώτη ήταν μία από τις κυριότερες πολυκατοικημένες συνοικίες της Λευκωσίας. Ένα τμήμα της λέγεται «ρηάτικο» (ρηγάτο), επειδή παλαιότερα ήταν εκεί το μέγαρο κάποιου ρήγα ή κάποιας ρήγαινας, από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Όταν ήλθαν οι Τούρκοι στη Λευκωσία, αυτήν τη συνοικία την ονόμασαν «Πας Μαχαλλά». Εκεί κατοικούσαν οι προύχοντες, οι έμποροι και οι αστοί της πρωτεύουσας και κεντρικό σημείο της γειτονιάς τους ήταν η εκκλησία. Υπάρχει πιθανότητα το όνομα του ναού να προέρχεται από ένα καταστραμμένο μοναστήρι κοντά στο Τσέρι που ονομαζόταν Τρύπι και από το οποίο, κατά την παράδοση, μεταφέρθηκε η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που υπάρχει σήμερα στο ναό. Σε παλιά χαρτιά αναφέρεται πως το 1292 υπήρχε μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Μιχαήλ, όπου ανάμεσα στον περίβολό του βρισκόταν η εκκλησία του Αγίου Σωτήρα του νεκροταφείου.
Το θεμέλιο λίθο του ναού έθεσε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Γερμανός στις 3 Μαΐου 1695. Η εκκλησία συμπληρώθηκε σε σύντομο χρόνο, στις 25 Νοεμβρίου του ίδιου έτους με βάση την μαρμάρινη κτητωρική επιγραφή, σκαλισμένη από κάποιον Παγκράτιο ιεροδιάκονο, που είναι εντοιχισμένη ψηλά στα δεξιά, πάνω από την κύρια είσοδο. Η εκκλησία κτίστηκε με δωρεά των χριστιανών ενοριτών και του ιερέα Ιάκωβου. Σ’ αυτή την εκκλησία συγκροτήθηκε η Κυπριακή Σύνοδος, που κηρύχθηκε εναντίον των Καλβινιστών, ένα δόγμα που ανέπτυξε ο Γάλλος θεολόγος Καλβίνος (1509-1564). Στον καλβινισμό βασίζεται κατά κύριο λόγο η Πρεσβυτεριανή και η Μεταρρυθμιστική Εκκλησία. Ο καλβινισμός δεν δέχεται τη μυστηριακή φύση των τελετών της Εκκλησίας.
Γι’ αυτό που σήμερα ξεχωρίζει ιδιαίτερα η εκκλησία του Τρυπιώτη είναι τα πολλά μυστήρια γάμων και βαπτίσεων που τελεί. Πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν, ότι το εντυπωσιακό εσωτερικό του, τα χαμηλά μαρμάρινα ανάγλυφα στα ανώφλια, τα οικόσημα, το χρυσοσκάλιστο εικονοστάσι, τα ωραία σκαλιστά πλαίσια των εικόνων και οι ασημοσκέπαστες εικόνες είναι από μόνα τους η τέλεια διακόσμηση Το επιβλητικό εικονοστάσι, το μεγαλύτερο στην εντός των τειχών Λευκωσία σκαλίστηκε το 1812 και επιχρυσώθηκε το 1816. Ακόμα και σήμερα, που οι περισσότεροι από τους χίλιους περίπου κάτοικους του Τρυπιώτη είναι αλλοδαποί, κάθε στιγμή στο ναό μπαίνουν προσκυνητές ν’ ανάψουν ένα κερί, να προσκυνήσουν τα λείψανα του Αγίου Ρηγίνου Επισκόπου Σκοπέλου και να προσευχηθούν κάτω από τη θαυματουργική εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Ωστόσο, στο ναό υπάρχει πάντοτε ηρεμία. Το λιγοστό φως που εισέρχεται στο κτίριο και οι επιβλητικές πέτρες των τοίχων και των κολώνων προκαλούν στον επισκέπτη κατάνυξη, αλλά και δέος.
Για πολλά χρόνια, ο Τρυπιώτης ήταν και η μοναδική εκκλησία στην Κύπρο που τιμούσε ιδιαίτερα τη μνήμη του Αγίου Πολύδωρου του Νεομάρτυρα από τη Λευκωσία στις 3 Σεπτεμβρίου, αφού το σπίτι του Αγίου βρισκόταν στον ίδιο δρόμο με την εκκλησία, στην οδό Σόλωνος. Βέβαια, εδώ και μερικά χρόνια ο Άγιος Πολύδωρος έγινε γνωστός και αγαπητός σε όλη την Κύπρο και τιμάται ιδιαίτερα στο Καϊμακλί, όπου ανεγείρεται εκκλησία αφιερωμένη στη μνήμη του.
Ο ναός πανηγυρίζει στις 6 Σεπτεμβρίου, εορτή «του εν Χώναις θαύματος» του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που έδωσε και την προσωνυμία «Τρυπιώτης» στην εκκλησία. Επίσης γιορτάζει και στις 8 Νοεμβρίου, ημέρα κατά την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τους Αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ και τα υπόλοιπα Ασώματα και Ουράνια Αγγελικά Τάγματα.
