Αρχαιολογικός Χώρος & Μουσείο Παλαίπαφου στα Κούκλια

Η αρχαία Παλαίπαφος βρισκόταν κοντά στον σύγχρονο οικισμό Κούκλια, 16 χλμ. νοτιοδυτικά της πόλης της Πάφου. Η αρχαιολογική έρευνα που ξεκίνησε το 1950-55 από τη Βρετανική Αρχαιολογική Αποστολή έχει φέρει στο φως χιλιάδες ευρήματα, τα οποία αποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικείται αδιάκοπα σχεδόν 5.000 χρόνια, από tην Ύστερη Χαλκολιθική Περίοδο (περ. 2800 π.Χ.) ως τις μέρες μας.

Η Πάφος υπήρξε έδρα του ομώνυμου βασιλείου της αρχαίας Κύπρου μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. Ήταν αρκετά πλούσια εξαιτίας του εδάφους της που ευνοούσε τις καλλιέργειες αλλά, κυρίως, εξαιτίας του Ιερού της θεάς Αφροδίτης που για πολλούς αιώνες είχε καταστήσει την Παλαίπαφο σημαντικότατο λατρευτικό κέντρο. Η λατρεία της θεάς παρατηρείται εδώ από το 1200 π.Χ. ως τα τέλη του 4ου αι. μ.Χ., πράγμα που καθιστά το Ιερό της Παλαιπάφου το μακροβιότερο στην Κύπρο. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, η Αφροδίτη αναδύθηκε από τους αφρούς της θάλασσας, μερικά χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Παλαιπάφου. Ο Παυσανίας μας παραδίδει πως ο ναός της Αφροδίτης κτίστηκε από τον Αρκάδα βασιλιά της Τεγέας Αγαπήνωρα, τον οποίο παρέσυρε η καταιγίδα στις ακτές της Κύπρου καθώς επέστρεφε από την Τροία. Άλλος μύθος αποδίδει την ίδρυση του ιερού στον φημισμένο για τα πλούτη του Κύπριο βασιλιά Κινύρα, πατέρα του Άδωνη. Πρώτος ιστορικά καταγεγραμμένος βασιλιάς της Παλαιπάφου ήταν ο Ετέανδρος. Στις επιγραφές με κυπριακό συλλαβάριο ο εκάστοτε ηγέτης της Παλαιπάφου αναφέρεται ως «Βασιλιάς της Πάφου και Ιερέας της Άνασσας». Αυτό σημαίνει ότι οι βασιλείς της πόλης ήταν επίσης και αρχιερείς της θεάς Αφροδίτης, γεγονός που τους επέτρεπε να ασκούν μεγάλη επιρροή στο νησί. Ο Νικοκλής, ο τελευταίος βασιλιάς, ίδρυσε τη Νέα Πάφο ως πόλη-λιμάνι και νέα πρωτεύουσα γύρω στο 320 π.Χ. Η Πάφος πλέον ονομάστηκε Παλαίπαφος και από περιφερειακό κέντρο της νοτιοδυτικής Κύπρου απέκτησε το χαρακτήρα ιερής πόλης.

Το ιερό ξανακτίστηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και πολλές ιδιωτικές κατοικίες ανεγέρθηκαν στην περιοχή, Δεύτερη ανοικοδόμηση έγινε στα τέλη του 1ου ή στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. Όμως η διάδοση του Χριστιανισμού δεν ευνοούσε τη λατρεία της Αφροδίτης. Έτσι το Ιερό άρχισε να παρακμάζει μέχρι που το 391 μ.Χ. ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α ́ έθεσε εκτός νόμου όλες τις παγανιστικές θρησκείες. Νέα ακμή γνώρισε ο οικισμός κατά τον 12ο αι. όταν η Παλαίπαφος, που τώρα ονομάζεται Κουβούκλια, αναπτύσσεται και πάλι, κυρίως χάρη στη βιομηχανία ζάχαρης. Από το 1571 περνά στους Οθωμανούς και παρακμάζει εκ νέου τον 19ο αι.

Το Σεπτέμβριο του 1980 η Παλαίπαφος, μαζί με τη Νέα Πάφο, εντάχθηκαν στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει πολλά ιδιαιτέρως σημαντικά μνημεία, από όλες τις εποχές της μακραίωνης ιστορίας της πόλης:

Το Ιερό της Αφροδίτης με τις δύο φάσεις του, αυτή της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και τη ρωμαϊκή. Στην κεντρική αυλή φυλασσόταν ο κωνικός βαίτυλος, σύμβολο της δύναμης της Μεγάλης Θεάς, που διατηρήθηκε και στη ρωμαϊκή περίοδο, οπότε χτίστηκε το τέμενος και οι καλυμμένες στοές του.

Ο Οχυρωματικός Περίβολος, η Βορειοανατολική Πύλη και το Ανάκτορο στη θέση Χατζή Απτουλάχ. Η πρώτη φάση των τειχών και της πύλης κτίστηκε το δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ. Ακολούθησαν πολυάριθμες ανακατασκευές και επιδιορθώσεις, μέχρι που τελικά το τείχος έπεσε σε αχρηστία λίγο μετά το 300 π.Χ. Η πύλη είναι μια περίπλοκη και αξιοθαύμαστη κατασκευή. Το ανάκτορο είναι ένα επιβλητικό, δημόσιο κτίριο που κτίστηκε τον 6ο ή τον πρώιμο 5ο αιώνα π.Χ. και κατέρρευσε γύρω στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Σύμφωνα με τους ανασκαφείς θα πρέπει να ήταν το κέντρο διοίκησης, έδρα του βασιλιά της Παλαιπάφου.

Η Οικία της Λήδας, η ρωμαϊκή οικία όπου βρέθηκε το εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο του τέλους του 2ου αιώνα μ.Χ., το οποίο απεικονίζει τη Λήδα και τον Κύκνο.

Η Εκκλησία της Παναγίας της Καθολικής, στα δυτικά του Ιερού της Αφροδίτης. Κτίστηκε κατά το 12ο ή το 13ο αιώνα μ.Χ. κατά τον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο και ήταν πιθανώς ο κοινοτικός ναός του χωριού των Κουκλίων. Οι τοιχογραφίες της αντανακλούν την παραδοσιακή βυζαντινή λαϊκότροπη τεχνοτροπία του 15ου αιώνα.

Νεκροπόλεις: η ευρύτερη περιοχή της Παλαιπάφου περιλαμβάνει πολυάριθμες και σημαντικές νεκροπόλεις, που χρονολογούνται από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού μέχρι και την παλαιοχριστιανική περίοδο.

Μεσαιωνικός Ζαχαρόμυλος, τμήμα των εγκαταστάσεων επεξεργασίας ζαχαροκάλαμου. Εδώ μπορεί κανείς να δει τα τέσσερα στάδια επεξεργασίας του ζαχαροκάλαμου, την άλεση, το βρασμό, τη διύλιση και την αποθήκευση. Η χρήση του ζαχαρόμυλου χρονολογείται από τα τέλη του 13ου μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα μ.Χ.

Η Μεσαιωνική Αγρέπαυλη: Κτίστηκε από τους Λουζινιανούς βασιλείς το 13ο αιώνα μ.Χ. και αποτελούσε το κέντρο της περιφερειακής διοίκησης και επίβλεψης της παραγωγής ζάχαρης. Μετά την οθωμανική κατάκτηση του 1571, μετατράπηκε σε διοικητικό κέντρο του τσιφλικιού των Κουκλίων. Η γοτθική αίθουσα στην ανατολική πτέρυγα αποτελεί ένα από τα ωραιότερα γοτθικά μνημεία που σώζονται στο νησί. Η ανατολική πτέρυγα στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιπάφου.

Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιπάφου: Τα ευρήματα εκτιθενται σε δύο αίθουσες. Στην πρώτη αίθουσα βρίσκεται ο κωνικός βαίτυλος που αποτελούσε την ανεικονική παρουσία της τιμώμενης θεάς. Αξιόλογος είναι επίσης και ο πήλινος λουτήρας που χρονολογείται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού.

Στη δεύτερη αίθουσα φιλοξενούνται ευρήματα που προέρχονται από τις πλούσιες νεκροπόλεις της περιοχής και χρονολογούνται από τη 2η χιλιετία π.Χ. μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Παρουσιάζονται λίθινα εργαλεία, μεταλλικά αντικείμενα, δείγματα κεραμεικής, κοσμήματα, πήλινα αγαλμάτια, επιγραφές, γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη.

Το τελευταίο τμήμα της ίδιας αίθουσας είναι αφιερωμένο στα βυζαντινά και μεσαιωνικά ευρήματα του χώρου, με εκθέματα όπως εφυαλωμένα αγγεία, σκεύη που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή ζάχαρης, καθώς και δύο βενετσιάνικα κανόνια.

Το Μουσείο και ο αρχαιολογικός χώρος της Παλαίπαφου είναι επισκέψιμα με το ίδιο εισιτήριο που κοστίζει €4,50. Το ωράριο είναι Δευτέρα- Κυριακή, 8.30 - 17.00 κατά τους χειμερινούς μήνες και Δευτέρα- Κυριακή, 8.30 - 19.30 το καλοκαίρι, ωστόσο είναι πιθανό να υπάρξουν μικρές διαφοροποιήσεις. Ο χώρος δεν είναι προσβάσιμος σε επισκέπτες με αμαξίδιο. Το τηλ. επικοινωνίας είναι 26432155.